BROZE AARDE
INLEIDING BROZE AARDE
"Broze Aarde van Antjie Krog is een weerbarstig, rauw, schokkend en schoon gedicht, precies zoals de aarde die het eer aandoet weerbarstig, rauw, schokkend en schoon is. Wat brengt de dichter ertoe om dit gedicht als mis op te dragen aan het universum? Is het blasfemisch? Helpt het ons tot een gods- en mensbeeld te komen dat ons beter in staat stelt zorgzaam te zijn voor onze planeet?
De dichter Wendell Berry schrijft in zijn essay Het leven is een wonder: “Als we de rijkdom aan plaatsen en schepsels van de wereld willen beschermen, dan moeten we ze kennen, niet alleen conceptueel maar ook verbeeldingsvol. Ze moeten als beeld beschikbaar zijn in onze geest en geheugen; ze moeten gekend worden met gevoel, met het hart, zodat als we ze zien of in onze herinnering roepen, ons hart begint te zingen (..) Verbeeldingsvol kennen is een intieme, particuliere, precieze, dankbare, respectvolle, affectieve vorm van kennen.”
"Verbeeldingsvol kennen is een intieme, particuliere, precieze, dankbare, respectvolle, affectieve vorm van kennen.”
Over die vorm van kennen gaat Broze Aarde van Antjie Krog. Maar zij opent daarbij ook onze ogen voor wat gruwelijk is en ons hart doet kermen. Haar gedicht is een ode aan léven, en een aanklacht tegen wat dat leven, in al zijn verschijningsvormen, schaadt. Het gedicht verbloemt niets, het legt niets uit. In termen van weer een andere dichter, Johanna Pas: “Dit is hoe het leven is. Onvoorspelbaar. Gul en terughoudend en soms ronduit wreed. Nooit hetzelfde.” Antjie Krog roept ons op dat leven te omarmen en er zorg voor te dragen. Door de vorm van een mis te kiezen, krijgt haar gedicht een religieuze cadans die we soms zullen herkennen, maar die ons door de invulling toch kan bevreemden.
Houvast voor wat we gaan horen vinden we direct aan het begin van het gedicht, bij de begroeting. Daar worden vragen gesteld: Hoe kunnen wij zorgen voor de aarde als wij niet zorgen voor elkaar? Hoe kunnen wij zorgen voor elkaar als wij niet zorgen voor de aarde? Tot dat zorgen voor elkaar en voor de aarde roept het gedicht ons op. Het doet dat in een aaneenrijging van woorden en beelden die niet altijd voor zich spreken. Hoewel we het in het Nederlands lezen, worden er woorden en beelden ontleend aan het Afrikaans. Enerzijds vraagt het gedicht erom dat we ons laten meedrijven op de kracht en pracht van wat zo wordt opgeroepen, anderzijds verstoort het ruw elke schijn van lieflijkheid. Wij zorgen niet goed voor elkaar en voor de aarde. Met name het Dies irae in het tweede deel schreeuwt die aanklacht uit. We moeten dat onder ogen durven zien, om toch uit te komen bij de mogelijkheid van kosmisch-helend leven. Daarin schuilt voor mij de diepe religieuze boodschap van dit gedicht.
We gaan geen gemakkelijke avond tegemoet. De poëzie van Antjie Krog stelt ons soms voor raadsels. Zij is geworteld in de Zuid-Afrikaanse context met haar overweldigende natuur en gewelddadige sociale werkelijkheid. We kunnen in deze ‘mis voor het universum’ sporen vinden van het Zuid-Afrikaanse Waarheids- en Verzoeningsproces, waar Antjie Krog bij betrokken was. Het jarenlange luisteren naar slachtoffers van apartheid heeft haar sterk beïnvloed. Het belang van inzicht en schuldbekentenis, maar ook van vergeving om weer mens te kunnen worden, betrekt ze in Broze Aarde op onze relatie tot de planeet.
De Zuid-Afrikaanse situatie lijkt misschien ver van ons af te staan. Maar op een aarde die kreunt onder destructieve krachten, is wat ver weg lijkt schrikbarend dichtbij. We leren ook in onze streken de natuur van haar overweldigende kant kennen. We kunnen onze ogen niet sluiten voor sociale ongelijkheid en sociaal conflict in onze onmiddellijke omgeving. De morele vragen die Antjie Krog stelt, kunnen wij ons niet van het lijf houden. En door dat alles heen klinkt haar liefde voor wat leeft en bestaat, haar verwondering over het geheel waarvan wij deel uitmaken, haar zorg voor wie en wat daarin zwak is en lijdt. Daarmee vertolkt het gedicht een diepe wijsheid, wanneer het ons lukt erin mee te bewegen. Dat gaan we vanavond proberen, met klank, zang, dans, geur, smaak, beelden. Met persoonlijke reflecties op wat aanspreekt, aanstootgevend is en hoe dan ook aandacht vraagt. Dat deze ruimte zich mag vullen met verwondering en verbijstering over ons unieke aardse bestaan in een onmetelijk universum."
Hans Alma 15 april 2023
Fotografie: Daniëlle Roeleveld
Geurkunstinstallaties Claudia de Vos
'Atmos Spheres', 'Gaia' en 'Touch of Nature'
Op zaterdag 15 April 2023 was er de inspiratieavond 'Broze Aarde'. Het gedicht Broze aarde; Een mis voor het universum van de Zuid-Afrikaanse dichter Antjie Krog, kwam in deze
voorstelling tot leven. Krog vraagt met dit gedicht aandacht voor onze relatie met de aarde en nodigt uit tot een nieuw perspectief. Het lange gedicht, dat ze schreef in de vorm van een mis, werd voorgelezen en tussendoor afgewisseld met
korte reflecties, muziek en dans. Er was ook een expositie over de relatie mens-natuur te zien van de geurkunstenaar Claudia de Vos.