Planetaire Gezondheid
als Existentiële Uitdaging
Onderzoeksproject Planetaire Gezondheid
als Existentiële Uitdaging
Lenneke Post
Post doctoraal onderzoeker
Gijs Assmann
Kunstenaar
Hans Alma
Hans over het project
In het project Planetaire Gezondheid als Existentiële Uitdaging doen we vanuit geesteswetenschappelijk perspectief onderzoek naar de ecologische crisis. We zien steeds meer overstromingen, bosbranden en windhozen en toch blijven mensen denken dat de natuur er is voor hen. Dat is niet zo. We leven samen met mensen en andere levensvormen als onderdeel van de natuur. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de bacteriën in onze buik. Die beïnvloeden onze stemmingen en gedachten. We leven dus eigenlijk samen in ons eigen lijf. We zijn verweven met andere levensvormen in onderlinge afhankelijkheid. Belangrijke vraag is daarom: hoe doen we recht aan andere manieren van leven dan die van de mens? Hoe kunnen wij de aarde met zorg bewonen?
Ons beeld van de wereld is gericht op de mens. We moeten dus omdenken, van ‘egocentrisch’ naar ‘ecocentrisch’. Onze ambitie is dat dit onderzoek verder reikt dan de ‘academische bubbel’. We gaan met mensen in gesprek over hun zorgen over het klimaat. Dit onderwerp is van iedereen. We zoeken daarom naar verbindingen vanuit eigen ervaringen en niet naar stellingnames die mensen tegenover elkaar plaatsen. Een andere aanpak om een breder bereik te hebben dan alleen de academische wereld, is de samenwerking met kunstenaars. In een wisselwerking tussen artistiek en wetenschappelijk onderzoek kan er onderweg van alles gebeuren. Dat maakt het onderzoek spannend. Het maakt me blij dat NWO dit type onderzoek honoreert. Met deze NWO-subsidie voelen we ons gesteund om de urgentie te laten zien van het liefdevol bewonen van de aarde.
Lees meer over het project in een interview met Hans Alma op de website van de Vrije Universiteit
en in het
artikel van Holistic: "Hoe planetaire gezondheid samenhangt met onze (geestelijke) gezondheid"
Pim Martens
Renée Robbers
Promotieonderzoek Renée Robbers
De wereld staat op een ecologisch kantelpunt. Terwijl de wetenschap steeds nadrukkelijker wijst op de onderlinge verwevenheid van mens en planeet, blijft het dominante perspectief binnen Planetary Health gevangen in een antropocentrisch paradigma. Dit perspectief erkent weliswaar dat menselijke gezondheid afhankelijk is van een stabiele biosfeer, maar plaatst de natuur nog altijd in een instrumentele rol: een systeem dat functioneert ten behoeve van de mens, eerder dan een intrinsiek waardevolle entiteit met eigen bestaansrecht.
Dit PhD-project onderzoekt hoe ecocentrische wereldbeelden en epistemologieën kunnen bijdragen aan een fundamentele verschuiving in de conceptualisering van de mens-natuurrelatie binnen Planetary Health. In plaats van de natuur te benaderen als een achtergronddecor of een hulpbron, verkennen ecocentrische tradities een relationele werkelijkheid waarin alle levensvormen een intrinsieke, wederkerige verbondenheid delen. Door middel van heuristisch onderzoek en een ethno-narratieve benadering, duikt dit project in de diepere lagen van hoe ecocentrische gemeenschappen – waaronder inheemse groepen en ecologische denkers – deze verbondenheid conceptualiseren en belichamen.
Methodologisch combineert het onderzoek introspectieve reflectie met participatieve veldstudie. Heuristische methoden maken ruimte voor een iteratieve dialoog tussen de onderzoeker en het onderzoeksobject, waarbij subjectiviteit geen ruis vormt maar juist een integraal element is van kenniscreatie. Ethno-narratieve methoden leggen de nadruk op verhalen, rituelen en symbolische structuren die ecocentrische epistemologieën verankeren in verschillende culturele tradities. Dit creëert niet alleen een breder perspectief op wat 'weten' betekent, maar ondermijnt ook het reductionistische objectiviteitsideaal dat de moderne wetenschap heeft gescheiden van holistische en relationele kennisvormen.
Door verschillende kennissystemen in gesprek te brengen en ruimte te maken voor niet-westerse en niet-reductionistische manieren van begrijpen, beoogt dit project een kritische bijdrage te leveren aan de toekomst van Planetary Health. Het stelt niet slechts een uitbreiding van het bestaande paradigma voor, maar een herijking van de epistemologische grondslagen zelf – een verschuiving van beheersing naar wederkerigheid, van fragmentatie naar onderlinge verwevenheid. Zoals Donna Haraway stelt, vraagt deze tijd niet om "oplossingen," maar om "staying with the trouble": het aangaan van nieuwe vormen van verwantschap en verantwoordelijkheid. Of zoals Eduardo Kohn suggereert in How Forests Think, is het tijd om ons denken niet langer te begrenzen tot het menselijke, maar te erkennen dat ook bossen, dieren en ecosystemen betekenis genereren en communiceren.
Renée
Robbersis promovendus aan de Universiteit van Maastricht en onderzoekt hoe ecocentrische wereldbeelden Planetary Health kunnen verrijken. Op het snijvlak van antropologie, filosofie en activisme richt ze zich op epistemische rechtvaardigheid en de integratie van diverse kennissystemen. Ze is geïnteresseerd in hoe gangbare wetenschappelijke benaderingen kunnen worden uitgedaagd en verrijkt door alternatieve manieren van kennisproductie en onderzoek.
Lisa Doeland
Post doctoraal onderzoek Lisa Doeland
Waar hebben we het eigenlijk over wanneer we het over het ‘planetaire’ hebben? En wiens ‘gezondheid’ nemen we écht in ogenschouw wanneer we ons richten op planetaire gezondheid? Het blijkt lastig om onze antropocentrische veren af te schudden, we zijn immers mensen. Al valt zelfs dat te bezien: kunnen verschillende soorten mensen eigenlijk wel op één hoop gegooid worden? Geldt de gezondheid van de een niet (stiekem) als meer wezenlijk dan die van de ander? Bovendien gaat de aandacht vaak uit naar de fysieke gezondheid en verdwijnen geestelijke en spirituele gezondheid naar de achtergrond. In mijn onderzoek ontwikkel ik een visie op planetaire gezondheid die het lichaam niet veronachtzaamt en tegelijkertijd ruimte zoekt voor andere wezenlijke, existentiële benaderingen. Wat betekent het om de vraag te stellen naar het planetaire, naar gezondheid, naar planetaire gezondheid, in tijden van ecologische ineenstorting?
Lisa Doeland is filosoof. Ze werkt als postdoctoraal onderzoeker aan de Vrije Universiteit en is als docent verbonden aan het Instituut voor Interdisiplinaire Studies (UvA). Haar onderzoek richt zich op het planetaire, het unheimische, extinctie, apocalyptisch denken, de ecologische catastrofe en groene ideologie. In haar dissertatie onderzoekt ze de verschillende manieren waarop we bespookt worden door afval. Wat vertelt het afvalspook ons over fantasieën met betrekking tot recycling zonder restjes binnen een circulaire economie? Apocalypsofie (2023) is haar meest recente boek.
Evanne Nowak
website: Evanne Nowak
Stephan Huijboom
Promotieonderzoek Stephan Huijboom – In liefde de Aarde bewonen
Stephan Huijboom (filosoof, psycholoog en opiniemaker bij het Apostolisch Genootschap) doet promotieonderzoek naar een religieus-humanistisch perspectief op liefde en de relevantie daarvan voor onze omgang met de ecologische crisis. Het onderzoek wordt voor vier jaar mede bekostigd door het Apostolisch Genootschap en wordt onder andere begeleid door hoogleraar geestelijke zorg en religieus-humanisme Hans Alma.
Het onderzoek draait om de vraag hoe wij in liefde de Aarde kunnen bewonen. Hoe kan liefde vanuit een religieus-humanistisch perspectief worden begrepen en wat betekent dit voor de apostolische notie van in liefde werken aan een (mens)waardige wereld? De filosofie van liefde van Iris Murdoch speelt een grote rol in het onderzoek. Volgens haar kunnen mensen in moreel en spiritueel opzicht groeien door liefdevol en aandachtig te kijken. Dat klinkt wellicht zoetsappig, maar heeft juist te maken met je openstellen voor aspecten van de werkelijkheid die zeer confronterend kunnen zijn, zoals het wekelijks uitsterven van unieke soorten door toedoen van menselijk handelen.
Een andere filosoof die een belangrijke rol in dit onderzoek speelt is Günther Anders. Volgens hem is de afgelopen eeuw een ongekende situatie ontstaan waarin de vernietigende mogelijkheden van mensen drastisch zijn toegenomen en ook worden benut. Tegenwoordig gaat dat niet alleen over de nog altijd aanwezige nucleaire dreiging, maar onder andere ook over klimaatverandering, vervuiling, pandemieën en onomkeerbare extinctie. Wat gebeurt er wanneer we op het punt staan diep doordrongen te raken van de realiteit dat wijzelf en onze maatschappij hieraan bijdragen? Leidt dat tot wegkijken, bagatelliseren, een existentiële crisis? Of is er een alternatief denkbaar waarin we recht blijven doen aan wat we zien en werk maken van het werkelijk liefdevol bewonen van de Aarde?
Bio:
Stephan groeide op in Amsterdam, waar hij klinische psychologie en filosofie studeerde. Hij woont samen met zijn vriendin en twee katten in Hoorn en is ook regelmatig bij zijn andere vriendin. Muziek, films en heel veel boeken houden hem vooralsnog van de straat. Hij verwondert zich regelmatig over de onbevattelijke grootsheid en echtheid van het heelal.
Lenneke Post
Over Lenneke: informatie volgt binnenkort
Gijs Assmann
DEVOTIONAL PRACTISE: Gijs Assmann
Als kunstenaar en artist-in-residence binnen het onderzoekstraject Existential Challenges of Planetary Health ligt mijn aandacht niet zozeer bij het ‘wat?’ maar het ‘hoe?’: houding in plaats van inhoud door toewijding en overgave. Ik wil ervaringen met monastieke tradities en de rituelen binnen de Katholieke Kerk als middel gebruiken om omstandigheden creëren die behulpzaam zijn op zoek naar:
- mogelijk aanvullende onderzoeksmethoden
- manieren om je te verbinden met elkaar, met onderwerpen en met (onderzoeks-) vragen
- uitdrukkingsvormen om uitkomsten van onderzoek te delen.
Ik stel voor dat op een praktische en handson manier te doen. Daarbij gaan dialoog, spel, contemplatie en artistiek exploratie hand in hand. Houding laat zich niet vangen in taal, niet in stilte en ook niet in alle vormen van maken, maar al gaande tussen de drie zijn er mogelijkheden te leren kennen.
'La forêt est un état d'âme'
(Het bos is een gemoedstoestand)
Gaston Bachelard, La poétique de l'espace, 1957
Bio:
Gijs Assmann maakt tekeningen, collages, sculpturen en ruimtelijke installaties waarin de kunstenaar zijn verbondenheid laat zien met de menselijke emoties en de facts of life: indringend, ontwapenend, confronterend, persoonlijk en oprecht.
Assmann maakte veel beelden in de openbare ruimte en exposeert de laatste jaren onder andere met solotentoonstellingen in Schloss Ahaus (Duitsland), het Stedelijk Museum Schiedam en het Museum Jan Cunen in Oss en recent in een groepspresentatie in het Kunstmuseum Den Haag.
Assmann studeerde aan de AKI in Enschede en de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Hij was artist in residence bij de Rijksakademie van beeldende kunsten, Amsterdam en EKWC, Oisterwijk. Zijn werk is zowel nationaal als internationaal tentoongesteld en is opgenomen in uiteenlopende openbare en particuliere collecties waaronder het Stedelijk Museum Schiedam en Gemeentemuseum Den Haag. Sinds 1999 vervult Assmann tevens verschillende functies in het kunstonderwijs, waaronder het coördinatorschap van de Afdeling Keramiek van de Gerrit Rietveld Academie en als mentor aan de Masters Contextual Design van de Design Academy Eindhoven en momenteel als tutor Humanity and Materiality aan de afdeling Fine Arts van ArtEZ Arnhem.
website: Gijs Assmann
Claudia de Vos
Groenkracht: Claudia de Vos
Dankbaar ben ik voor deze bijzondere artist-in-residence plek waarin ik meewerk aan het onderzoeksproject Existential Challenges of Planetary Health. Mijn kunstzinnige onderzoek richt zich op hoe we, geïnspireerd door de wijsheid van planten en dieren, een mindshift kunnen creëren die leidt tot liefde voor de aarde en al haar leven. Zoals ik het nu voor me zie, biedt mijn kunstuitdrukking straks lagen van ervaren, maken en reflecteren.
Het project heb ik opgedeeld in een aantal onderdelen:
1. Zintuiglijke belevingen met geur
Dit onderdeel bestaat uit zintuiglijke ervaringen die ik gedurende de gehele onderzoeksperiode aanbied aan het onderzoeksteam. Ik maak gebruik van geuren van inheemse kruiden en planten via “olfactory storytelling”. Met deze methode verkennen we op zintuigelijke manier de verhalen achter de gebruikte kruiden en geuren—van historische achtergronden en traditionele toepassingen tot ceremonies en rituelen. De belevingen vormen een uitnodiging om de verbinding met de aarde en haar wijsheid opnieuw te ontdekken. Ze sluiten aan bij de ervaring van de Geurkunst-installatie.
2. Geurkunst-installatie
Een installatie die wordt ontworpen om een diepe verbinding te maken met onszelf, de natuurlijke wereld en het grotere geheel. De installatie wil een geborgen ruimte te bieden waarin we tot rust kunnen komen, ons kunnen resetten en opnieuw kunnen verbinden met de aarde. De installatie zal gaan bestaan uit;
- Het Kosmische ei De onderzoekers kunnen gedurende het project gebruikmaken van het kosmische ei. Men kan daar in stilte reflecteren en zachte zintuigelijke (geur)prikkels ervaren.
- Artistieke ‘bevindingen’. Gedurende de onderzoeksperiode ontwikkelen zich steeds nieuwe artistieke ‘bevindingen’. Deze komen uiteindelijk samen in een ruimte rond het kosmische ei.
Ik geloof dat het ervaren van geborgenheid en rust een essentiële voorwaarde is voor transformatie. Zo kan er ruimte ontstaan om onze omgeving anders waar te nemen, nieuwe perspectieven te omarmen en liefde te ontwikkelen voor de aarde en al wat daarop leeft.
Bio
Claudia werkt in haar kunst met natuurlijke geuren. Haar eigenzinnige olfactorische creaties, zoals installaties, objecten, tapisserieën en video's, hebben inmiddels internationaal de aandacht getrokken. Als ‘Geurambassadeur’ combineert ze kunst, media en voordrachten om de wereld van geur te vertegenwoordigen. Ze is ook auteur van het boek 'Geurpsychologie voor iedereen'. Claudia studeerde in 1989 af aan de HKU en voltooide in 2006 cum laude de Beroepsopleiding Natuurgeneeskundige Aromatherapie en een studie Jungiaanse Psychologie.
website Claudia de Vos:
geurambassadeur.nl